مباحث اجتماعي

دنياپرستي در احاديث اسلامي

نكوهش از دنيا پرستي در روايات اسلامي مخصوصا در سخنان پيامبر اكرم (ص) و خطبه هاي نهج البلاغه به صورت بسيار وسيعي ديده مي شود، از جمله:

1- در حديثي از رسول خدا (ص) در پاسخ اين سؤال كه چرا «دنيا» ، «دنيا» ناميده شده؟ (توجه داشته باشيد كه دنيا از ماده دني به معني پايين و پست است) فرمود: لان الدنيا دنية خلقت من دون الآخرة... ؛ به خاطر اين است كه دنيا پست است و پيش از آخرت آفريده شده» . (13)

2- در حديث ديگري از همان حضرت نقل شده كه فرمود: «اكبر الكبائر حب الدنيا؛ بزرگترين گناهان، دنياپرستي است» ! (14)

3- همين معني از اميرمؤمنان علي (ع) نيز آمده است كه فرمود: «حب الدنيا راس الفتن و اصل المحن؛ دنياپرستي سرآغاز فتنه ها و ريشه همه محنتها و رنج هاست» ! (15)

4- در حديث ديگري از همان امام (ع) مي خوانيم: «ان الدنيا لمفسدة الدين و مسلبة اليقين؛ دنياپرستي دين انسان را بر باد مي دهد و ايمان و يقين او را مي گيرد» . (16)

5- در حديث ديگري از امام صادق (ع) آمده است كه فرمود: «ان اول ما عصي الله به ست: حب الدنيا و حب الرئاسة و حب الطعام و حب النساء و حب النوم و حب الراحة؛

[111]

نخستين چيزي كه با آن عصيان و نافرماني خدا شد شش چيز بود: دنياپرستي، حب رياست، علاقه به غذا (شكم پرستي) ، محبت (افراطي) زنان، پرخوابي و علاقه به راحتي و تن پروري» . (17)

غالب اين امور ششگانه يا تمام آنها در داستان عصيان و سركشي شيطان و ترك اولاي آدم و گناه قابيل ديده مي شود لذا به عنوان اولين ها ذكر شده است.

6- در حديث ديگري مي خوانيم كه از امام علي بن الحسين (ع) پرسيدند: «اي الاعمال افضل عند الله عز و جل؛ كدام عمل در نز خداوند متعال افضل است» فرمود: «ما من عمل بعد معرفة الله جل و عز و معرفة رسوله افضل من بغض الدنيا و ان لذلك لشعبا كثيرة و للمعاصي شعبا؛ هيچ عملي بعد از شناخت پروردگار متعال و شناخت پيامبر او (ص) برتر از دشمني با دنيا (و ترك دنياپرستي) نيست و اين شاخه هاي فراواني دارد و همان گونه كه گناهان ديگر شاخه هاي بسيار دارد» .

سپس امام (ع) به سركشي و عصيان شيطان كه از «تكبر» سرچشمه گرفت و «حرص» كه سبب گناه و ترك اولاي آدم و حوا شد، و «حسد» كه سرچشمه عصيان قابيل گشت تا آنجا كه دست خود را به خون برادرش آلوده ساخت اشاره فرموده، مي افزايد: «فتشعب من ذلك حب النساء و حب الدنيا و حب الرئاسة و حب الراحة و حب الكلام و حب العلو و الثروة، فصرن سبع خصال، فاجتمعن كلهن في «حب الدنيا» ! فقال الانبياء و العلماء بعد معرفة ذلك، حب الدنيا راس كل خطيئة؛ از اينجا شاخه هاي علاقه به زن، و محبت دنيا و محبت به رياست و علاقه به راحتي و تن پروري و محبت سخن گفتن (پرگويي) و محبت برتري جويي و مال و ثروت پيدا شد، و اين هفت صفت همه در «حب دنيا» خلاصه مي شود و اينجاست كه پيامبران و علما بعد از آگاهي بر اين موضوع گفتند: محبت دنيا سرچشمه همه گناهان است» !

سپس براي اينكه تفاوت ميان دنياي ممدوح و مذموم را روشن سازد امام در پايان مي فرمايد: «و الدنيا دنيائان: دنيا بلاغ و دنيا ملعونة؛ و دنيا دو گونه است: دنيايي كه به حد كفاف است (و انسان را به آخرت و معنويت) مي رساند و دنياي نفرين شده (كه انسان را از خدا دور مي كند) » ! (18)

[112]

7- در حديث ديگري از امام علي بن ابيطالب (ع) مي خوانيم، فرمود: «ارفض الدنيا فان حب الدنيا يعمي و يصم و يبكم و يذل الرقاب؛ دنياپرستي را ترك كن چرا كه حب دنيا چشم را كور و گوش را كر و زبان را لال مي كند و گردنها را به ذلت مي كشاند» ! (19)

طبيعي است كه وقتي عشق به چيزي در وجود انسان چيره مي شود، او را از روشن ترين واقعيت ها غافل مي كند، چشم دارد اما گويي نابيناست، گوش دارد اما گويي ناشنواست، زبان دارد ولي جز به آنچه به آن دل بسته است گردش نمي كند و براي رسيدن به اين محبوب خود يعني دنيا تن به هر ذلتي مي دهد.

8- باز در حديثي كه در مورد آثار منفي دنياپرستي از اميرمؤمنان علي (ع) نقل شده و در واقع فلسفه اين حكم الهي در آن تبيين گرديده، مي خوانيم: «حب الدنيا يفسد العقل، و يصم القلب عن سماع الحكمة و يوجب اليم العقاب؛ دنياپرستي خرد را فاسد مي كند و گوش قلب را از شنيدن سخنان حكمت آميز ناشنوا مي سازد و سبب عذاب دردناك (در دنيا و آخرت) مي شود» . (20)

9- در حديث ديگري در بيان آثار زيانبار دنياپرستي از پيامبر اكرم (ص) چنين آمده است: «ان الدنيا مشغلة للقلوب و الابدان؛ دنياپرستي هم فكر انسان را به خود مشغول مي دارد و هم بدنها را (نه آرامش فكر مي گذارد و نه آسودگي جسم) » ! (21)

10- اين سخن را با حديث پرمعني ديگري از رسول خدا (ص) پايان مي دهيم، فرمود: «انه ما سكن حب الدنيا قلب عبد الا التاط بثلاث: شغل لاينفد عناوئه، و فقر لايدرك غناه، و امل لاينال منتهاه؛ دنياپرستي در هيچ دلي ساكن نمي شود مگر اينكه او را به سه چيز آلوده مي كند، گرفتاري مستمري را كه هرگز خستگي آن پايان نمي گيرد و احساس فقر و بينوايي كه هرگز به غنا نمي رسد و آرزوي درازي كه هيچگاه پايان نمي گيرد» ! (22)

13- بحارالانوار، جلد 54، صفحه 356.14- كنزالعمال، حديث 6074 (جلد3، صفحه 184) .15- غررالحكم، شماره 4870.16- غررالحكم، شماره 3518.17- بحارالانوار، جلد 70، صفحه 60.18- اصول كافي، جلد 2، صفحه 130، باب «حب الدنيا» ، حديث 11.19- اصول كافي، جلد 2، صفحه 136.20- غررالحكم شرح فارسي، جلد3، صفحه 397، شماره 4878.21- بحارالانوار، جلد 74، صفحه 81.22- بحارالانوار، جلد 74، صفحه 188.

دنياپرستي در احاديث اسلامي

نكوهش از دنيا پرستي در روايات اسلامي مخصوصا در سخنان پيامبر اكرم (ص) و خطبه هاي نهج البلاغه به صورت بسيار وسيعي ديده مي شود، از جمله:

1- در حديثي از رسول خدا (ص) در پاسخ اين سؤال كه چرا «دنيا» ، «دنيا» ناميده شده؟ (توجه داشته باشيد كه دنيا از ماده دني به معني پايين و پست است) فرمود: لان الدنيا دنية خلقت من دون الآخرة... ؛ به خاطر اين است كه دنيا پست است و پيش از آخرت آفريده شده» . (13)

2- در حديث ديگري از همان حضرت نقل شده كه فرمود: «اكبر الكبائر حب الدنيا؛ بزرگترين گناهان، دنياپرستي است» ! (14)

3- همين معني از اميرمؤمنان علي (ع) نيز آمده است كه فرمود: «حب الدنيا راس الفتن و اصل المحن؛ دنياپرستي سرآغاز فتنه ها و ريشه همه محنتها و رنج هاست» ! (15)

4- در حديث ديگري از همان امام (ع) مي خوانيم: «ان الدنيا لمفسدة الدين و مسلبة اليقين؛ دنياپرستي دين انسان را بر باد مي دهد و ايمان و يقين او را مي گيرد» . (16)

5- در حديث ديگري از امام صادق (ع) آمده است كه فرمود: «ان اول ما عصي الله به ست: حب الدنيا و حب الرئاسة و حب الطعام و حب النساء و حب النوم و حب الراحة؛

[111]

نخستين چيزي كه با آن عصيان و نافرماني خدا شد شش چيز بود: دنياپرستي، حب رياست، علاقه به غذا (شكم پرستي) ، محبت (افراطي) زنان، پرخوابي و علاقه به راحتي و تن پروري» . (17)

غالب اين امور ششگانه يا تمام آنها در داستان عصيان و سركشي شيطان و ترك اولاي آدم و گناه قابيل ديده مي شود لذا به عنوان اولين ها ذكر شده است.

6- در حديث ديگري مي خوانيم كه از امام علي بن الحسين (ع) پرسيدند: «اي الاعمال افضل عند الله عز و جل؛ كدام عمل در نز خداوند متعال افضل است» فرمود: «ما من عمل بعد معرفة الله جل و عز و معرفة رسوله افضل من بغض الدنيا و ان لذلك لشعبا كثيرة و للمعاصي شعبا؛ هيچ عملي بعد از شناخت پروردگار متعال و شناخت پيامبر او (ص) برتر از دشمني با دنيا (و ترك دنياپرستي) نيست و اين شاخه هاي فراواني دارد و همان گونه كه گناهان ديگر شاخه هاي بسيار دارد» .

سپس امام (ع) به سركشي و عصيان شيطان كه از «تكبر» سرچشمه گرفت و «حرص» كه سبب گناه و ترك اولاي آدم و حوا شد، و «حسد» كه سرچشمه عصيان قابيل گشت تا آنجا كه دست خود را به خون برادرش آلوده ساخت اشاره فرموده، مي افزايد: «فتشعب من ذلك حب النساء و حب الدنيا و حب الرئاسة و حب الراحة و حب الكلام و حب العلو و الثروة، فصرن سبع خصال، فاجتمعن كلهن في «حب الدنيا» ! فقال الانبياء و العلماء بعد معرفة ذلك، حب الدنيا راس كل خطيئة؛ از اينجا شاخه هاي علاقه به زن، و محبت دنيا و محبت به رياست و علاقه به راحتي و تن پروري و محبت سخن گفتن (پرگويي) و محبت برتري جويي و مال و ثروت پيدا شد، و اين هفت صفت همه در «حب دنيا» خلاصه مي شود و اينجاست كه پيامبران و علما بعد از آگاهي بر اين موضوع گفتند: محبت دنيا سرچشمه همه گناهان است» !

سپس براي اينكه تفاوت ميان دنياي ممدوح و مذموم را روشن سازد امام در پايان مي فرمايد: «و الدنيا دنيائان: دنيا بلاغ و دنيا ملعونة؛ و دنيا دو گونه است: دنيايي كه به حد كفاف است (و انسان را به آخرت و معنويت) مي رساند و دنياي نفرين شده (كه انسان را از خدا دور مي كند) » ! (18)

[112]

7- در حديث ديگري از امام علي بن ابيطالب (ع) مي خوانيم، فرمود: «ارفض الدنيا فان حب الدنيا يعمي و يصم و يبكم و يذل الرقاب؛ دنياپرستي را ترك كن چرا كه حب دنيا چشم را كور و گوش را كر و زبان را لال مي كند و گردنها را به ذلت مي كشاند» ! (19)

طبيعي است كه وقتي عشق به چيزي در وجود انسان چيره مي شود، او را از روشن ترين واقعيت ها غافل مي كند، چشم دارد اما گويي نابيناست، گوش دارد اما گويي ناشنواست، زبان دارد ولي جز به آنچه به آن دل بسته است گردش نمي كند و براي رسيدن به اين محبوب خود يعني دنيا تن به هر ذلتي مي دهد.

8- باز در حديثي كه در مورد آثار منفي دنياپرستي از اميرمؤمنان علي (ع) نقل شده و در واقع فلسفه اين حكم الهي در آن تبيين گرديده، مي خوانيم: «حب الدنيا يفسد العقل، و يصم القلب عن سماع الحكمة و يوجب اليم العقاب؛ دنياپرستي خرد را فاسد مي كند و گوش قلب را از شنيدن سخنان حكمت آميز ناشنوا مي سازد و سبب عذاب دردناك (در دنيا و آخرت) مي شود» . (20)

9- در حديث ديگري در بيان آثار زيانبار دنياپرستي از پيامبر اكرم (ص) چنين آمده است: «ان الدنيا مشغلة للقلوب و الابدان؛ دنياپرستي هم فكر انسان را به خود مشغول مي دارد و هم بدنها را (نه آرامش فكر مي گذارد و نه آسودگي جسم) » ! (21)

10- اين سخن را با حديث پرمعني ديگري از رسول خدا (ص) پايان مي دهيم، فرمود: «انه ما سكن حب الدنيا قلب عبد الا التاط بثلاث: شغل لاينفد عناوئه، و فقر لايدرك غناه، و امل لاينال منتهاه؛ دنياپرستي در هيچ دلي ساكن نمي شود مگر اينكه او را به سه چيز آلوده مي كند، گرفتاري مستمري را كه هرگز خستگي آن پايان نمي گيرد و احساس فقر و بينوايي كه هرگز به غنا نمي رسد و آرزوي درازي كه هيچگاه پايان نمي گيرد» ! (22)

13- بحارالانوار، جلد 54، صفحه 356.14- كنزالعمال، حديث 6074 (جلد3، صفحه 184) .15- غررالحكم، شماره 4870.16- غررالحكم، شماره 3518.17- بحارالانوار، جلد 70، صفحه 60.18- اصول كافي، جلد 2، صفحه 130، باب «حب الدنيا» ، حديث 11.19- اصول كافي، جلد 2، صفحه 136.20- غررالحكم شرح فارسي، جلد3، صفحه 397، شماره 4878.21- بحارالانوار، جلد 74، صفحه 81.22- بحارالانوار، جلد 74، صفحه 188.